De logische niveaus van Robert Dilts

De logische niveaus is een hiërarchisch model dat laat zien welke verschillende aspecten van invloed zijn op hoe iemand denkt en doet. Dit model is in de jaren ’90 ontwikkeld door gerenommeerd NLP trainer Robert Dilts, en is toepasbaar op zowel mens als organisatie. Het model geeft helder inzicht in iemands model van de wereld, op welk niveau problemen zich bevinden en kansen zich voordoen.

Wat zijn de logische niveaus?

De logische niveaus zijn gebaseerd op de ‘4 levels of learning’ van antropoloog en cyberneticus Gregory Bateson. De kracht van het model is dat je door bewustwording en interventies op de verschillende niveaus gemakkelijk veranderingen kunt realiseren.

Een schematische weergave van de logische niveaus van Dilts, toegepast op persoon en organisatie.

De 6 logische niveaus

Het model is opgebouwd volgens een bepaalde abstractiegraad (chunking). De lagere niveaus zijn concreet en ‘extern’. De hogere niveaus zijn daarentegen het meest abstract en ‘intern’, en bepalen rechtstreeks wat er op de lagere niveaus gebeurt.

De logische niveaus is als volgt geordend, van laag naar hoog:

Omgeving is alles wat er om je heen aanwezig is. Denk bijvoorbeeld aan de plaats, de mensen die daar aanwezig zijn en het tijdstip; met andere woorden, de context waarin jij je bevindt. Wanneer je dit model toepast op de organisatie, dan spreken we hier over de doelgroep/markt.

Gedrag is datgene wat je doet en wat je aan anderen laat zien, horen en voelen; en dus ook waar anderen op reageren. Gedrag is fysiek waarneembaar en wordt met name aangestuurd door je waarden en overtuigingen. Dit is vanuit de organisatie te vergelijken met de uitvoering.

Capaciteiten zijn (aangeleerde) vaardigheden en kwaliteiten; dat wat je heel goed kunt. Volgens het universeel leerproces van Broadwell spreken we dan vaak van aangeleerd gedrag waar je onbewust bekwaam in bent. In organisaties ligt dit op strategie niveau; hoe je kennis en vaardigheden kunt inzetten.

Waarden & overtuigingen; waarden zijn datgene wat je belangrijk vindt en overtuigingen zijn datgene waar je in gelooft. Alhoewel Dilts ze in dit model samengevoegd heeft, maken we in NLP onderscheid tussen waarden en overtuigingen. In organisaties uit zich dit in bedrijfswaarden en omgangsnormen; ofwel de bedrijfscultuur.

Identiteit is de kern van wie je bent, wat je kernwaarden zijn. En wie of wat je ook denkt over jezelf, je bent nog altijd meer dan dat. Dit is in het bedrijfsleven te vergelijken met de missie van de organisatie.

Zingeving is het niveau dat jou verbindt met het grotere geheel. Je kunt denken aan spiritualiteit of je levensmissie: Waartoe ben je op deze aarde? In het bedrijfsleven hebben we het hier over de visie van de organisatie.

Alignment

We spreken van alignment als de logische niveaus op elkaar zijn afgestemd; met name wanneer de lagere niveaus (gedrag, capaciteiten) overeenstemmen met de hogere niveaus (identiteit, zingeving).

Wanneer er een probleem of vraagstuk is, kun je de logische niveaus gebruiken om te onderzoeken op welk niveau het zich afspeelt en waar de veranderingen gewenst zijn. Gregory Bateson beschreef de volgende uitgangspunten over de werking van de logische niveaus:

  • Een hoger logisch niveau organiseert de informatie op onderliggende niveaus.
  • Verandering op een lager niveau kan verandering op een hoger niveau teweegbrengen.
  • Verandering op een hoger niveau zal verandering op alle lagere niveaus teweegbrengen.
  • Een oplossing bevindt zich nooit op het niveau waar het probleem wordt geconstateerd; altijd op een (of meerdere) niveaus dieper.